HAPPY PRIDE!

Hoe zit het juridisch met de gelijkheid van personen?

Hoe zit het juridisch met de gelijkheid van personen? De afgelopen negen dagen stonden, ondanks de Pandemie, en naast de Olympische Spelen in Tokyo, in het teken van de Prideweek in Amsterdam; een Nederlandse feestweek waarin het bestaan van de LHBTIQ+ gemeenschap en de gelijkheid en diversiteit van personen wordt gevierd.

De huidige wetgeving

Bij de aangifte van de geboorte van een kind maakt de ambtenaar op verzoek van de vader of moeder een akte op. In die geboorteakte worden de voor- en achternaam opgegeven en het geslacht van het kind. Als er (medisch) geen geslacht kan worden vastgesteld, dan wordt in de geboorteakte opgenomen ‘dat het geslacht van het kind niet kon worden vastgesteld’.

Voor de man of vrouw van wie de genderidentiteit niet aansluit bij het in de geboorteakte opgenomen geslacht, was het vóór 2014 reeds mogelijk om de geslachtsregistratie aan te passen: van M naar V of andersom. Daarvoor golden strenge voorwaarden, waaronder een plicht tot sterilisatie en een lichamelijk reeds doorgevoerde transitie. Een wijziging moest via de rechtbank worden aangevraagd.

De transgenderwet

Dankzij de Transgenderwet, die op 1 juli 2014 in werking trad, werd het voor personen van 16 jaar en ouder mogelijk om – met een verklaring van een deskundige waarin staat dat sprake is van een duurzame overtuiging van de betrokkene dat deze tot het andere geslacht behoort – via de ambtenaar van de burgerlijke stand de geboorteakte te wijzigen. De procedure voor wijziging van de geslachtsregistratie stond vanaf dat moment dus los van een eventuele medische transitie. Voor personen jonger dan 16 jaar was een geslachtswijziging in de geboorteakte nog niet mogelijk.

Op 4 mei 2021 is wetsvoorstel 35825 ingediend. Dit wetsvoorstel strekt ertoe de voorwaarden voor wijziging van de vermelding van het geslacht in de geboorteakte te versoepelen en de procedure te vereenvoudigen. Er is voorgesteld om de voorwaarde van een deskundigenverklaring te schrappen en de leeftijdsgrens van zestien jaar te laten vervallen. Minister Dekker schrijft in de toelichting op het wetsvoorstel dat emancipatie een speerpunt is van het kabinet en dat de positie van transgenderpersonen hierbij een belangrijk aandachtspunt is. Het voorstel is moet nog door de Tweede Kamer worden beoordeeld, en het zal dus nog wel even duren voordat het voorstel daadwerkelijk Wet wordt.

Happy Pride?

Het wetsvoorstel regelt echter níets voor non-binaire personen die bij voorkeur in hun geboorteakte ‘X’ vermeld willen zien.

Rechterlijke uitspraken

In 2007 oordeelde de Hoge Raad nog dat een geboorteakte niet kon worden aangepast als een persoon zich noch man noch vrouw voelde. Er moest een keuze worden gemaakt. Het geheel achterwege laten van enige vermelding van een geslacht was geen optie, bij gebrek aan wetgeving op dat punt.

‘Geslacht niet vastgesteld’

In 2018 was de rechtbank Limburg de eerste die de weg openstelde voor een wijziging van het geslacht in de geboorteakte in ‘geslacht kon niet worden vastgesteld’. De rechtbank constateerde dat het op grond van de huidige wetgeving nog niet mogelijk is om in de geboorteakte het geslacht ‘X’ op te tekenen. Maar het was wel mogelijk om op grond van de huidige wet in de geboorteakte op te nemen dat ‘het geslacht van het kind niet kon worden vastgesteld’. De rechtbank gelastte daarom een aanvulling van de geboorteakte van de persoon in kwestie.

Sinds die uitspraak zijn diverse rechtbanken de redenering van de rechtbank in Limburg gevolgd.  In 2019, 2020 en 2021 zijn er uitspraken geweest van de rechtbank Midden Nederland, Den Haag, Zeeland en Gelderland, waarbij de redenatie steeds was:

“Er is weliswaar geen wetgeving maar wel een maatschappelijke erkenning en (een trend naar) juridische erkenning van een neutrale geslachtelijke identiteit. Als voldoende is komen vast te staan dat sprake is van een overtuiging noch tot het mannelijk, noch tot het vrouwelijk geslacht te horen én die overtuiging niet in overeenstemming is met de huidige vermelding van het geslacht op de geboorteakte, dan weegt het individuele belang om de geboorteakte te ‘wijzigen’ zwaarder dan het algemene belang van strikte handhaving van de huidige wet die hierin (nog) niet voorziet. “

En zo werd diverse malen een geboorteakte gewijzigd van M of V naar ‘het geslacht kon niet worden vastgesteld’;

Afwijzingen voor X registratie

Er zijn echter ook rechtbanken geweest die hier niet in mee gingen, zoals de rechtbank Noord-Nederland. Zij oordeelde zeer recent (juli 2021) dat bij gebrek aan specifieke wetgeving die betrekking heeft op de bescherming van een derde genderaanduiding, het niet mogelijk is om als X geregistreerd te worden. Deze rechtbank legde de maatschappelijke trend en de recente uitspraken van andere rechters dus naast zich neer. De rechtbank wees het verzoek tot wijziging van de voornaam wel toe, en gaf ook mee dat het goed zou zijn om in hoger beroep te gaan.

Ook de rechtbank Midden-Nederland oordeelde recent afwijzend, zij het dat dit een zaak betrof van ouders over het geslacht van hun pasgeborene. De ouders wilden dat er op de geboorteakte zou komen te staan dat het geslacht niet kon worden vastgesteld, maar daar ging de rechtbank niet in mee. “Slechts als aan de hand van de fysieke kenmerken van het kind niet kan worden vastgesteld wat het geslacht is, kan dit in de geboorteakte worden opgenomen. Dit is in de onderhavige situatie niet aan de orde”, zo oordeelde deze rechtbank, die tevens van mening was dat het aan de wetgever en niet aan de rechter is om dit soort zaken te regelen.

Happy Pride: de eerste X!

Op 21 juli 2021 heeft de rechtbank Amsterdam voor het eerst op een andere grond de verzochte genderaanduiding gewijzigd, en niet in ‘geslacht kan niet worden vastgesteld’, maar in ‘X’.  De rechtbank was van oordeel dat, als het mogelijk is om op grond van de wet het geslacht te wijzigen van man naar vrouw of andersom, er een ongerechtvaardigd onderscheid wordt gemaakt ten opzichte van mensen die buiten de mannelijk of vrouwelijke geslachtsaanduiding vallen (de non-binaire personen). En ongerechtvaardigd onderscheid maken = discriminatie, en dat is niet toegestaan. Op die grond werd het verzoek van de betrokkene om het geslacht te wijzigen in X voor het eerst in de Nederlandse geschiedenis toegewezen.

En nu?

Ligt de weg nu open voor non-binaire personen om via een gerechtelijke procedure te komen tot een wijziging van hun geslacht in X? Dat is de vraag. De uitspraak komt immers van een ‘lagere’ rechter, niet van de Hoge Raad. Een dergelijke uitspraak kan door andere rechters worden genegeerd. Pas als de Hoge Raad zich op dit punt opnieuw en in positieve zin heeft uitgelaten bestaat er voor de non-binaire personen definitief meer duidelijkheid.

Desgevraagd schrijft de minister dat hij het wenselijk vindt dat er voor non-binaire personen een procedure beschikbaar komt, waarmee zij hun geslachtsvermelding kunnen wijzigen naar een X, maar hij acht het wenselijk de verdere ontwikkelingen af te wachten alvorens er nadere wetgeving komt.